Tüm düşüncelerin kısıtlanmadan, karşıt görüş diye susturulmadan ifade edilebilmesi ne iyi olurdu de mi? İşte bu kitapta doğru-yanlış diye adlandırılmadan her düşüncenin özgürce dile getirilmesinin toplum açısından ne kadar gerekli ve de önemli olduğunu anlatıyor. Kitaptan altını çizdiğim yerlerden bazıları şöyledir:
- Bir kişi hariç bütün insanlık aynı görüşte olsa, tek bir kişi karşı görüşte olsa, insanlığın o kişiyi susturma hakkı, o kişinin gücü yetse insanlığı susturma hakkından fazla değildir.
- Susturmaya çalıştığımız görüşün yanlış bir görüş olduğundan hiçbir zaman emin olamayız; olsaydık bile, onu susturmak yine de kötülük olurdu.
- Muhakeme, insanlara kullansınlar diye verilmiştir. Hatalı bir şekilde kullanılabileceği için insanlara muhakemelerini hiç kullanmamaları mı söylenmeli?
- İnsan hatalarını tartışma ve deneyim yoluyla düzeltebilir. Yalnızca deneyimle değil. Tartışma da olmak zorundadır ki deneyimin nasıl yorumlanacağı gösterilebilsin.
- Dünyaya daha önce farkında olmadığı bir şeyi göstermek; dünyevi ya da ruhani açıdan çok önemli bir konuda yanılmış olduğunu kanıtlamak, bir insanın insan kardeşlerine yapabileceği hizmetlerin en büyüklerinden biridir.
- Tarih baskı altında tutulmuş gerçeklerle doludur.
- Gerçeğin asıl avantajı şuradadır: Bir görüş doğruysa, bir kez, iki kez, hatta pek çok kez susturulabilir, ama çağlar içinde onu yeniden keşfedecek insanlar genellikle çıkacaktır, ta ki baskıdan kurtulup bir daha susturulamayacak kadar ilerleyeceği olumlu koşulların ortaya çıkacağı bir döneme denk gelene kadar.
- Basit kafalar, onlara benimsetilen doğruların en bariz temellerini öğrendikten sonra, geri kalanı için otoritelere güvenebilir.
- İnsan zihninde çok yönlülük her zaman bir istisna olmuştur, tek yönlülükse kural.
- Topraklarında yaşayanlar arasında bir görev için daha uygun biri varken başkasını o göreve atayan hükümdar, Tanrı’ya ve Devlete karşı günah işler.
- İnsanlar her iki tarafı da dinlemek zorunda bırakılıyorsa her zaman umut vardır.
Mill, J. S. Düşünce Ve Tartışma Özgürlüğü Üzerine. Can Sanat Yayınları.